I. Khám phá truyện thơ Nôm

Truyện thơ Nôm, còn được gọi là truyện Nôm, là thể loại truyện viết bằng chữ Nôm, thường là thơ lục bát, để kể chuyện. Đây là loại hình tự sự có khả năng phản ánh về hiện thực của xã hội và con người. Truyện thơ Nôm thường phản ánh đời sống xã hội và thể hiện quan niệm, lí tưởng nhân sinh của tác giả thông qua miêu tả và tường thuật một cách tương đối trọn vẹn cuộc đời, tính cách nhân vật với chuỗi các biến cố, sự kiện nổi bật.

Truyện thơ Nôm là một phần của văn học cổ điển Việt Nam, nổi bật vào cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX. Nó là một bộ phận văn học độc đáo và thể hiện nét thẩm mỹ riêng của nền văn học phong kiến Việt Nam.

II. Nguồn gốc và phân loại truyện thơ Nôm

Truyện thơ Nôm có nguồn gốc từ nhiều cốt truyện khác nhau:

1. Truyện thơ Nôm lấy cốt truyện từ dân gian

• Tấm Cám
• Thạch Sanh
• Quan Ầm Thị Kính
• Tống Trân – Cúc Hoa
• Trương Chi

2. Truyện thơ Nôm lấy cốt truyện từ văn học Trung Quốc

• Song Tinh – Bất Dụ
• Hoa tiên
• Truyện Kiều
• Nhị độ mai
• Tì bù quốc âm tân truyện

3. Truyện thơ Nôm lấy cốt truyện từ cuộc đời tác giả và thực tiễn đời sống

• Sơ kính tân trang
• Truyện Lục Vân Tiên
• Vợ ba Cai Vàng
• Chàng Lía

Dù có cốt truyện xuất phát từ nguồn nào, các truyện thơ Nôm vẫn phản ánh các vấn đề của thực tại xã hội và con người đương thời, cũng như phản ánh tâm tư, nguyện vọng của tác giả.

III. Phân loại truyện thơ Nôm

Có hai cách phân loại truyện thơ Nôm:

1. Phân loại dựa trên thể thơ

• Truyện thơ Nôm Đường luật: ví dụ Tô Công phụng sứ, Chiêu Quân cống hồ, Lâm tuyền kì ngộ
• Truyện thơ Nôm lục bát: ví dụ Truyện Kiều, Hoa tiên, Truyện Lục Vân Tiên, Tống Trân – Cúc Hoa

2. Phân loại dựa trên đối tượng sáng tác

• Truyện thơ Nôm bình dân: ví dụ Phạm Tải – Ngọc Hoa, Tống Trân – Cúc Hoa, Thoại Khanh – Châu Tuấn
• Truyện thơ Nôm bác học: ví dụ Truyện Kiều, Hoa tiên, Phan Trần, Sơ kính tản trang, Truyện Lục Vân Tiên

Các tác phẩm truyện thơ Nôm có thể được phân chia thành các loại như:

• Truyện thơ Nôm tài tử giai nhân vay mượn Trung Quốc
• Truyện thơ Nôm tài tử giai nhân do văn nhân Việt Nam tự sáng tác
• Truyện thơ Nôm truyền kì
• Truyện thơ Nôm truyền thuyết
• Truyện thơ cổ tích
• Truyện thơ Nôm ngụ ngôn
• Truyện thơ Nôm sử tích
• Truyện thơ Nôm tôn giáo

Phân loại các tác phẩm truyện thơ Nôm vẫn còn khó khăn do độ khác biệt giữa thể loại văn học này với các thể loại khác.

IV. Chủ đề trong truyện thơ Nôm

1. Truyện thơ Nôm bác học

Chủ đề giải phóng tình yêu đôi lứa là nổi bật trong các truyện thơ Nôm bác học. Các tác phẩm như Sơ kính tân trang, Truyện Kiều thể hiện tình yêu tự nhiên, chân thật, say đắm của tuổi trẻ và đầy tính lãng mạn. Các cặp đôi nhân vật thường phải vượt qua những trở ngại của lễ giáo và của xã hội để cuối cùng có được hạnh phúc trọn vẹn.

2. Truyện thơ Nôm bình dân

Chủ đề đấu tranh cho công lí xã hội là nổi bật trong các truyện thơ Nôm bình dân. Các tác phẩm như Phạm Tải – Ngọc Hoa, Tống Trân – Cúc Hoa, Thoại Khanh – Châu Tuấn phản ánh những cuộc đấu tranh của những người bị áp bức, chống cường quyền bạo chúa và bảo vệ nhân phẩm, công lí, chính nghĩa.

Truyện thơ Nôm bình dân còn đề cao sản phẩm tốt đẹp của quần chúng lao động và lòng yêu thương thắm thiết, chung thủy của các cặp vợ chồng. Nội dung của các truyện này cũng thường thể hiện tình thương người, tình yêu và sự thủy chung trong gia đình.

Các tác giả truyện Nôm bình dân cũng đề cao đấu tranh cho tư do, công bằng và xã hội thái bình. Những tác phẩm này đưa ra những cách giải quyết tích cực cho các vấn đề xã hội và phản ánh ước mơ giải phóng cá nhân, tự do trong tình yêu và hôn nhân đôi lứa. Họ cũng đề cao phẩm chất tốt đẹp của quần chúng lao động và phản ánh tinh thần lạc quan, đạo đức cao quý của họ.

Truyện thơ Nôm bình dân không chỉ phản ánh những tội ác của giai cấp thống trị, mà còn ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của quần chúng lao động và người phụ nữ. Nó mang đến những tác phẩm có giá trị nhân đạo và thể hiện tinh thần lạc quan, sức sống của quần chúng lao động.

Truyện thơ Nôm bình dân có nội dung gần gũi với quan niệm đạo đức, thẩm mĩ của quần chúng lao động. Các tác phẩm này thường không có tên tác giả và được lưu truyền trong dân gian.

[Thông tin được chỉnh sửa bởi HEFC. Xem thêm tại HEFC]