Trùng amip là gì? Chúng có đặc điểm, cấu tạo và gây ra những bệnh lý nguy hiểm nào và phòng tránh ra sao? Tất cả sẽ được giải đáp qua bài viết dưới đây.

1. Trùng amip là gì?

Trùng amip, hay còn được gọi là kí sinh trùng amip (amoeba hoặc ameba), là các sự sống đơn bào có cấu trúc không theo quy luật cố định. Chúng còn được gọi là trùng biến hình hoặc trùng chân giả.

2. Đặc điểm, kích thước, môi trường sống của trùng amip

2.1. Đặc điểm cấu tạo của trùng amip

Trùng amip di chuyển bằng cách sử dụng chân giả, hoặc roi hoặc lông, đây là các phần phình ra của tế bào.

Các loài amip hô hấp chủ yếu qua màng tế bào và sống trong môi trường nước.

Tùy thuộc vào loại trùng amip, chúng có nguồn thức ăn khác nhau. Có loài ăn vi khuẩn hoặc các sinh vật nguyên sinh khác.

Một số loài amip sẽ ăn mảnh vụn hoặc vật chất hữu cơ chết bằng cách giơ chân giả để vụt lấy thức ăn.

Trùng amip sinh sản chủ yếu bằng phân hạch nhị phân và hình thành bào tử.

2.2. Kích thước của các loại trùng amip

Kích thước của các tế bào và loài amip có sự biến đổi. Có loài chỉ có đường kính từ 2.3 đến 3 micromet, trong khoảng so với nhiều vi khuẩn. Nhưng cũng có loài lớn hơn với đường kính lên đến 5mm.

Hầu hết các loài amip nước ngọt sống tự do thường được tìm thấy trong ao hồ hoặc kênh mương, chỉ có thể quan sát bằng kính hiển vi, nhưng cũng có những loài “khổng lồ” như Pelomyxa palustris và Chaos carolinense có thể nhìn thấy bằng mắt thường.

2.3. Trùng amip thường sống ở môi trường nào? Cách lây lan

Amip phân bố rộng rãi ở các ao hồ, hồ nước ngọt và các vùng có dòng chảy chậm.

Trùng amip lây lan và phát tán chủ yếu qua phân. Do đó, nếu phân có chứa mầm bệnh được dùng để tưới cây hoặc xả vào sông, suối, ao hồ, chúng sẽ tồn tại và phát triển, lây lan. Ngoài ra, các vật trung gian cũng có thể phát tán bệnh một cách đáng kể.

Về bệnh amip, nó thường lây qua đường nước và thực phẩm bị ô nhiễm, cũng có thể lây trực tiếp qua tiếp xúc với bàn tay hoặc chạm vào đồ vật bẩn.

Trong môi trường tự nhiên, trùng amip có thể sống từ vài tuần đến vài tháng. Ví dụ, u nang Entamoeba có thể tồn tại trong môi trường đất một tháng hoặc 45 phút trên móng tay của con người.

3. Trùng amip gây ra các bệnh nào?

Vì có nhiều dạng amip, chúng có thể gây ra nhiều bệnh khác nhau. Cụ thể:

• Entamoeba histolytica: Gây ra bệnh lỵ amip (amoebiasis). Đây là bệnh phổ biến ở các vùng khí hậu nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới, đặc biệt là ở các nước đang phát triển như Việt Nam.

• Naegleria fowleri (amip ăn não): Loại này sống nổi trong nước ngọt, có thể gây tử vong nếu lây qua đường mũi, gây viêm não, viêm màng não, nhiễm trùng.

• Acanthamoeba: Gây viêm giác mạc và viêm não encephalitis ở người.

• Balamuthia mandrillaris: Gây viêm màng não, có thể dẫn tới tử vong.

4. Nguyên nhân gây bệnh

• Thói quen ăn uống không đảm bảo vệ sinh, ăn các thực phẩm bị nhiễm amip.

• Khi ăn rau sống từ đất hoặc phân.

• Nước ô nhiễm.

• Lây truyền qua quan hệ tình dục đường miệng – hậu môn.

• Thể trạng kém, hệ miễn dịch yếu.

• Những yếu tố khác như không rửa tay trước khi ăn, du lịch hoặc di dân từ nơi vệ sinh kém, có nhiễm amip hoặc mang mầm bệnh.

5. Đối tượng dễ nhiễm kí sinh trùng amip

Dựa vào nguyên nhân gây bệnh, có thể kết luận rằng những người thường xuyên ăn uống không đảm bảo vệ sinh, hay ăn rau sống, thức ăn chưa được chế biến sạch sẽ là nhóm nguy cơ dễ nhiễm trùng amip.

Đặc biệt, ở khí hậu nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới như Việt Nam, là môi trường thuận lợi cho sự phát triển của bệnh lỵ amip và gây bệnh cho hầu hết mọi người nếu tiếp xúc trực tiếp với nguồn bệnh.

6. Các bệnh liên quan đến lỵ amip (amebiasis)

6.1. Với Amip đường ruột

Amip đường ruột có thể gây ra bệnh viêm đại tràng, viêm loét đại tràng, thậm chí u amip.

Cụ thể:

• Viêm đại tràng: Người bệnh thường đi ngoài nhiều lần, phân kèm chất nhầy, đau bụng, chướng bụng.

• Viêm đại tràng nặng: Người bệnh thường đi ngoài nhiều, phân lỏng kèm máu. Bệnh nặng hơn sẽ dẫn tới hôn mê, gan to.

• Viêm loét đại tràng: Phân kèm máu hoặc tiêu chảy nhẹ, dễ nhầm lẫn với viêm ruột thừa cấp.

• U amip: Bệnh nhân thường cảm thấy đau bụng, xuất huyết, tắc ruột. Bệnh lý thường xuất hiện các khối u tại đại tràng.

6.2. Amip ngoài ruột

Amip gan (áp xe gan do amip) gây ra các triệu chứng đau ngực, sốt cao, gan to và mềm, rét run, vã mồ hôi…

Ngoài ra, còn có các bệnh amip khác như amip ở phổi, não, hậu môn và các cơ đáy chậu.

7. Triệu chứng và biến chứng khi nhiễm trùng amip

Triệu chứng khi nhiễm trùng amip phụ thuộc vào từng loại amip khác nhau. Amip vô hại có thể sống trong ruột trong nhiều năm mà không gây ra triệu chứng.

Với amip Entamoeba histolytica, chủ yếu gây ra bệnh lỵ amip, triệu chứng bao gồm đau bụng và tiêu chảy, phân thay đổi từ lỏng nhẹ không có máu đến lỏng kèm máu. Triệu chứng này rất khó phân biệt với các bệnh đường ruột khác.

Với amip Naegleria fowleri, gây ra amip ăn não, triệu chứng bao gồm sốt, buồn nôn, đau đầu, và có thể có các biểu hiện nặng như thay đổi về khứu giác, vị giác, ảo giác, động kinh…

Trùng amip Acanthamoeba gây viêm giác mạc, triệu chứng bao gồm mắt đỏ, ngứa, mờ mắt. Nếu không được điều trị, có thể gây đau dữ dội dẫn tới mất thị lực.

Các triệu chứng này, nếu không được chữa trị kịp thời, có thể dẫn tới biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong, đặc biệt đối với trường hợp amip ăn não.

8. Chẩn đoán

Vì các triệu chứng dễ bị nhầm lẫn với các bệnh đường ruột, các bác sĩ chỉ có thể đưa ra những phán đoán ban đầu và phải kiểm tra lịch sử dịch tễ của người bệnh.

Vì vậy, các phương pháp cận lâm sàng như nội soi, soi phân, xét nghiệm phân, chụp CT, chọc dò tủy sống sẽ mang lại kết quả chính xác nhất. Các bác sĩ sẽ lựa chọn phương án cận lâm sàng dựa trên các biểu hiện.

9. Cách điều trị

Cách điều trị kí sinh trùng amip và các bệnh do chúng gây ra sẽ phụ thuộc vào từng dạng bệnh và yêu cầu sử dụng các loại thuốc đặc trị.

Ngoài việc sử dụng thuốc, người bệnh cần được theo dõi cẩn thận, nếu tình hình không cải thiện, cần can thiệp kịp thời.

10. Cách phòng tránh nhiễm trùng amip

Đối với bệnh nhiễm trùng amip do ăn uống nước hoặc thực phẩm nhiễm kén, cách phòng tránh chủ yếu dựa trên chế độ ăn uống và vệ sinh sạch sẽ.

Cụ thể:

• Sử dụng nguồn nước sạch trong sinh hoạt và ăn uống.

• Rửa sạch và làm khô các dụng cụ chế biến thực phẩm.

• Ưu tiên ăn chín, uống nước sôi, sử dụng sữa và chế phẩm sữa đã được tiệt trùng.

• Sử dụng thực phẩm có nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng.

• Bảo quản thức ăn tránh muỗi và ruồi truyền bệnh.

• Hạn chế trồng rau trên đất nhiễm amip hoặc sử dụng phân tươi để bón rau.

• Hạn chế ăn uống tại những nơi không đảm bảo vệ sinh.

• Xử lý nước và chất thải đúng cách.

• Tuân thủ vệ sinh cá nhân, rửa tay sạch sẽ (rửa tay trước khi ăn và sau khi đi đại tiện).

• Giáo dục nhóm người có nguy cơ cao về hành vi tình dục có thể lây nhiễm.

Trên đây là một số điều cần biết về trùng amip, đặc điểm cấu tạo, các bệnh do kí sinh trùng này gây ra và những biến chứng nguy hiểm khi mắc phải. Để đảm bảo sức khỏe, bạn nên thay đổi cách ăn uống và chế độ sinh hoạt của mình. Nếu có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nghi ngờ bị nhiễm amip, hãy đến các cơ sở y tế uy tín để thăm khám và điều trị kịp thời.

Những thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo. Để biết thêm chi tiết, bạn nên tham khảo ý kiến chuyên gia y tế.

Thông tin được chỉnh sửa bởi: HEFC