Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương – Mảnh đất linh thiêng gốc tổ dân tộc.

Khu di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Đền Hùng được xây dựng trên núi Hùng, thuộc đất Phong Châu, từng là đế đô của Nhà nước Văn Lang (hiện thuộc xã Hy Cương, TP. Việt Trì, tỉnh Phú Thọ). Trong ý thức tập thể của dân tộc, vùng đất này được xem như nơi mà Tổ tiên đã từng sinh sống, là nguồn cội và căn nguyên của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Khu di tích lịch sử Đền Hùng bao gồm 4 ngôi đền, 1 ngôi chùa, 1 lăng và một số công trình kiến trúc khác, được xây dựng hài hòa với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, nơi khí thiêng của non sông hội tụ.

Cổng đền Hùng: Di tích đế quốc

Cổng đền Hùng, được xây dựng trên núi Nghĩa Lĩnh vào năm Khải Định thứ 2 (1917), có dạng vòm cuốn, cao 8,5m, gồm 2 tầng, 8 mái… Tầng dưới có một cửa vòm cuốn lớn, trong khi tầng trên có cửa vòm nhỏ hơn, 4 góc mái có trang trí các hình rồng và hai con nghê. Mặt trước của cổng đền có các phù điêu hai võ sĩ, một người cầm giáo, một người cầm rìu chiến, mặc áo giáp, ngực trang trí hình hổ phù.

Đền Hạ: Di tích xưa kỳ quan

Đền Hạ, được xây lại trên nền cũ khoảng thế kỷ XVII – XVIII, theo kiểu chữ “nhị”, gồm tiền bái và hậu cung, mỗi toà ba gian, cách nhau 1,5m, kiến trúc đơn sơ, kèo cầu suốt, bẩy gối vào đầu kèo làm cho mái sau dài hơn mái trước. Đốc xây liền tường với đốc hậu cung, hai bên đắp phù điêu, một bên là hình voi, một bên là hình ngựa. Bờ nóc phẳng, không trang trí, mái lợp ngói mũi, địa phương gọi là ngói mũi lợn. Ngay chân đền Hạ là nhà bia, với kiến trúc hình lục giác, xây dựng năm 1917, trên đỉnh có đắp hình nậm rượu, 6 mái được lợp bằng gạch bìa bên trong, bên ngoài phủ láng xi măng, có 6 cột bằng gạch xây tròn, dưới chân có lan can. Trong nhà bia hiện nay đặt một bia đá, nội dung ghi lời dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người về thăm khu di tích đền Hùng ngày 19/9/1954: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.

Chùa Thiên Quang: Nơi thờ Phật

Chùa Thiên Quang được xây theo kiểu nội công ngoại quốc, gồm các toà Tiền đường (5 gian), Thiêu hương (2 gian), Tam bảo (3 gian) ở phía trước, dãy hành lang, nhà Tổ ở phía sau. Các toà được làm theo kiểu cột trụ, quá giang gối đầu vào cột xây, kèo suốt. Mái chùa được lợp ngói mũi, có đầu đao cong. Bờ nóc tiền đường đắp lưỡng long chầu nguyệt. Chùa thờ Phật theo lối Đại thừa. Trước sân chùa có 2 tháp sư, hình trụ, 4 tầng; trên nóc đắp hình hoa sen; lòng tháp xây rỗng; cửa vòm nhỏ. Trong tháp có bia đá khắc tên các vị Hoà thượng đã tu hành và viên tịch tại chùa.

Lễ đón bằng công nhận “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại của UNESCO ngày 13/4/2013.

Chùa còn có một gác chuông, được xây dựng vào thế kỷ XVII, gồm 3 gian, 2 tầng mái, 4 vì kèo kiểu chồng rường kết hợp với bẩy kẻ. Các bẩy, kẻ hầu như để trơn, không chạm trổ. Quả chuông treo trên gác không ghi niên đại đúc chuông mà chỉ ghi: “Đại Việt quốc, Sơn Tây đạo, Lâm Thao phủ, Sơn Vi huyện, Hy Cương xã, Cổ Tích thôn cư phụng”.

Đền Trung (Hùng Vương Tổ miếu) nằm trong khu di tích đền Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh, được xây theo kiểu hình chữ nhất, có 3 gian, quay về hướng Nam, dài 7,2m, rộng 3,7m; mái hiên cao 1,8m. Bộ vì kiểu kèo cầu quá giang gối vào tường, phía trước mở 3 cửa.

Đền Thượng gồm bức nghi môn lớn, nhà chuông trống, tiền tế, đại bái và hậu cung. Bên phía tay trái đền có một cột đá thề, hình vuông, cao 1,3m, rộng 0,3m. Năm 1968, Trung tâm Văn hoá Vĩnh Phú tôn tạo di tích, làm bệ cho cột đá thề như hiện nay.

Lăng Hùng Vương, được truyền thống là mộ của vua Hùng thứ 6. Lăng mộ nằm ở phía Đông của đền Thượng, có vị trí đầu đội sơn, chân đạp thủy, mặt quay theo hướng Đông Nam. Lăng hình vuông, cột liền tường, có đao cong 8 góc, tạo thành 2 tầng mái; tầng dưới 4 góc đắp 4 con rồng trong tư thế bò, tầng trên đắp rồng uốn ngược, đỉnh lăng đắp hình “quả ngọc” theo tích “cửu long tranh châu”; mái đắp giả ngói ống cổ; diềm 3 phía đều đắp mặt hổ phù; ba mặt Tây, Đông, Nam đều có cửa vòm, 2 bên cửa đều đắp kỳ lân, xung quanh có tường bao quanh, chất liệu bằng đá. Trong lăng có mộ của vua Hùng. Mộ xây hình hộp chữ nhật, dài 1,3m, rộng 1,8m, cao 1,0m. Phía trong lăng còn có bia đá ghi: biểu chính (lăng chính). Phía trên ba mặt lăng đều có đề: Hùng Vương lăng (lăng Hùng Vương).

Đền Giếng, tên chữ là Ngọc Tỉnh, nằm trên núi Nghĩa Lĩnh thuộc khu di tích đền Hùng, được xây dựng vào thế kỷ XVIII, quay hướng Đông Nam, kiến trúc kiểu chữ Công, gồm nhà tiền bái (3 gian), hậu cung (3 gian), 1 chuôi vồ và 2 nhà oản (4 gian), có phương đình nối tiền bái với hậu cung. Cổng đền Giếng được xây vào thời Nguyễn, theo kiểu kiến trúc 2 tầng, 8 mái. Ở giữa tầng dưới có một cửa xây kiểu vòm, hai bên có hai cột trụ, trên đắp nghê chầu. Trên cổng có bức đại tự đề: “Trung sơn tiểu thất” (ngôi nhà nhỏ trong núi).

Ngoài việc tham gia lễ hội Đền Hùng, du khách có thể thăm quan hai đền Tổ mẫu Âu Cơ, đền thờ Lạc Long Quân và bảo tàng Hùng Vương.

Đền Tổ mẫu Âu Cơ: Tưởng nhớ tổ tiên

Đền Tổ mẫu Âu Cơ, được khởi công xây dựng trên đỉnh Ốc Sơn (thường gọi là núi Vặn) trong khu di tích đền Hùng vào năm 2001, khánh thành tháng 12 năm 2004. Các hạng mục kiến trúc gồm: đền chính, tả, hữu vu, nhà bia, trụ biểu, tam quan, nhà tiếp khách và hệ thống sân, vườn. Kiến trúc đền theo lối cổ, với cột, xà, hoành, rui bằng gỗ lim, mái được lợp bằng ngói mũi hài, tường bằng gạch. Đền chính kiểu chữ đinh, có diện tích 137m2. Trong đền có tượng thờ Mẹ Âu Cơ và Lạc hầu, Lạc tướng. Đường đi lên đền được xây bằng 553 bậc đá.

Ban quản lý Khu di tích lịch sử Đền Hùng đã hoàn thành công việc chuẩn bị tốt nhất cho du khách tham gia Lễ Giỗ tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng năm 2019.

Đền thờ Lạc Long Quân được khởi công xây dựng năm 2007, tại đồi Sim trong quần thể khu di tích đền Hùng, với tổng diện tích đất sử dụng là 13,79ha, khánh thành năm 2009, gồm các hạng mục: nghi môn, trụ biểu, nhà bia, đền chính (gồm tiền tế, đại bái, hậu cung), tả, hữu vu. Trong đền đặt tượng Lạc Long Quân, đúc bằng đồng, bệ tượng, lư hương được tạc bằng đá khối, họa tiết trang trí tinh xảo.

Bảo tàng Hùng Vương là một phần của Đền Hùng. Bảo tàng đã được khởi công vào năm 1996 và khánh thành vào ngày khai hội Đền Hùng năm Quý Mùi (2003) do Tổng Bí thư Đỗ Mười cắt băng khánh thành. Với hơn 700 hiện vật gốc trong tổng số trên 4.000 hiện vật có trong Bảo tàng, 162 bức ảnh, 4 bức tranh gốm, 5 bức tranh sơn mài, 9 bức gò đồng, 5 hộp hình, một nhóm tượng lớn và nhiều hiện vật khác, Bảo tàng Hùng Vương đã tạo nên một không gian trưng bày hài hòa và sắc nét, khắc họa chủ đề tổng quát: “Các Vua Hùng dựng nước Văn Lang trên mảnh đất Phong Châu lịch sử”.

Đền Hùng (TP. Việt Trì, tỉnh Phú Thọ) – là nơi hội tụ văn hóa tâm linh của dân tộc. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và lễ hội Đền Hùng là biểu tượng tuyệt vời cho sự đoàn kết và truyền thống đặc biệt của dân tộc Việt Nam. Lễ hội Đền Hùng (tỉnh Phú Thọ) là một lễ hội quốc gia tại Việt Nam. Đặc biệt, ngày 06/12/2012, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Paragraph edited by: HEFC