Hai từ “khoa học” đang trở thành một loại ngôn ngữ thời thượng của một số người muốn tăng cường uy tín cho lời phát biểu của mình. Các quan chức, không chỉ trong lĩnh vực y tế, sử dụng hai từ này như một dấu hiệu cho tính đáng tin cậy của nhận định. Tuy nhiên, tôi e rằng hai từ “khoa học” đã bị hiểu sai, dẫn đến việc lạm dụng và sử dụng sai mục đích. Lạm dụng khoa học đã gây ra khó khăn và bất công trong xã hội.

Căn cứ vào đâu mà Bộ Y tế quy định người lái xe mô tô dưới 50cc phải có chiều cao trên 145cm và cân nặng trên 40kg? Các quan chức y tế cho biết rằng đó là một quyết định dựa trên “cơ sở khoa học”. Họ cũng giải thích rằng đó là các con số trung bình về chiều cao và cân nặng được lấy từ cuộc điều tra nhân trắc học ở Việt Nam vào những năm 1990. Một quan chức y tế nói: “Chiều cao trung bình của nam giới 20-24 tuổi là 163,72 + (-) 4,32cm, cân nặng là 52,11+(-)4,70 và chiều cao trung bình của nữ giới là 153,00 +(-)4,42cm, cân nặng là 44,60 + (-) 4,22. Vì vậy, việc quy định rằng người có chiều cao dưới 145cm hoặc cân nặng dưới 40kg không được phép lái xe loại A1 có cơ sở khoa học và phù hợp với phần lớn người dân Việt Nam”. Bên cạnh đó, Bộ Y tế cũng tham khảo ý kiến của các chuyên gia về nhân trắc học, xã hội học, chuyên gia pháp luật, các giáo sư và những người có uy tín trong lĩnh vực y tế.

Thật khó hiểu lý do và logic ở đằng sau tiêu chuẩn về thể trạng trong lĩnh vực giao thông, sự liên kết giữa các con số trung bình và quy định về chiều cao hay cân nặng. Thực tế, một liên kết như vậy không thể được coi là một giải thích “khoa học”. Vậy, câu hỏi đặt ra là: Cơ sở khoa học là gì?

Theo cách hiểu được công nhận nhất trong cộng đồng khoa học, một quy định hay phát biểu được coi là KHOA HỌC nếu nó đáp ứng ít nhất 3 điều kiện: (i) có dữ liệu thực, (ii) được công bố trước công chúng và (iii) có tính tái xác nhận. Một quy định hay phát biểu không đáp ứng ba điều kiện này không thể được coi là mang tính khoa học.

Khoa học dựa trên sự thật hoặc dữ liệu thực. Sự thật phải được quan sát, thu thập và đo lường bằng các phương pháp chính xác. Trong khoa học, điều quan trọng là không chỉ có sự thật mà còn có dữ liệu liên quan đến vấn đề đang được nghiên cứu. Trong trường hợp này, vấn đề quan tâm là an toàn giao thông và các yếu tố gây ra tai nạn giao thông, không phải chỉ số mô tả về chiều cao, cân nặng hay vòng ngực. Vì vậy, việc trích dẫn các con số trung bình từ một cuộc điều tra cộng đồng (không phải là một nghiên cứu khoa học) không có liên quan đến an toàn giao thông không thể được coi là bằng chứng khoa học.

Khoa học không dựa trên kinh nghiệm cá nhân (kể cả của các chuyên gia) hoặc suy luận dựa trên cảm tính. Theo y học căn cứ vào bằng chứng, ý kiến cá nhân của các giáo sư và chuyên gia có ít giá trị khoa học nhất. Điều này là chính vì lịch sử y tế đã chứng minh rằng suy luận dựa trên cảm tính đã gây ra nhiều hậu quả tiêu cực cho bệnh nhân. Vì vậy, không thể coi các ý kiến của các chuyên gia là bằng chứng khoa học.

Bằng chứng khoa học là kết quả và dữ liệu nghiên cứu đã được công bố trên các tạp chí chuyên ngành có hệ thống bình duyệt từ các chuyên gia. Tôi đã tra cứu trong thư viện y sinh học quốc tế và không tìm thấy bất kỳ nghiên cứu nào từ Việt Nam về mối liên quan giữa chiều cao, cân nặng hoặc vòng ngực và tai nạn giao thông. Các nghiên cứu từ các quốc gia khác cho thấy không có mối quan hệ nào giữa chiều cao, cân nặng và tai nạn giao thông, đặc biệt là ở phụ nữ. Do đó, không thể nói rằng quy định của Bộ Y tế về thể trạng để cấp bằng lái xe gắn máy dựa trên bằng chứng khoa học.

Để có tính chất khoa học, tất cả các nghiên cứu phải có khả năng tái xác nhận. Ví dụ, mối liên hệ giữa chiều dài chân và chiều cao có tính khoa học, vì nghiên cứu từ Việt Nam, Đài Loan, Trung Quốc và Nhật Bản đều cho ra kết quả nhất quán: chiều dài chân bằng 46% chiều cao khi đứng. Tuy nhiên, kết quả của một nghiên cứu đơn lẻ không thể được coi là mang tính khoa học nếu chưa được lặp lại nhiều lần trong nhiều cộng đồng khác nhau. Do đó, giả định của Bộ Y tế rằng chiều dài chân bằng 51,7% chiều cao (để quy định chiều cao tối thiểu 145cm) không có cơ sở khoa học. Đến nay, chúng ta chưa thấy bất kỳ mối liên quan nào giữa thể trạng và tai nạn giao thông tại Việt Nam, do đó chúng ta có quyền nghi ngờ “cơ sở khoa học” của Bộ Y tế.

Y tế và y khoa ngày nay dựa trên bằng chứng khoa học (còn được gọi là y học căn cứ vào bằng chứng). Bằng chứng khoa học có thể không hoàn hảo, nhưng dựa trên bằng chứng khoa học, chúng ta ít sai lầm hơn so với dựa vào kinh nghiệm và niềm tin cá nhân. Vì vậy, trong các quốc gia tiên tiến hiện nay, mọi chính sách y tế công cộng dựa trên bằng chứng từ nghiên cứu khoa học và kiến thức thực tế, không dựa trên ý kiến cá nhân của chuyên gia hoặc một quyết định duy ý chí nào.

Chính những giải thích trên cho thấy rõ ràng rằng quy định của Bộ Y tế không chỉ thiếu cơ sở khoa học mà còn không phù hợp với xu hướng quốc tế, gây khó khăn cho hàng triệu người, đặc biệt là phụ nữ, và gây ra bất bình đẳng xã hội nghiêm trọng.

(Được chỉnh sửa bởi HEFC, xem thêm tại HEFC)