1. Ý nghĩa của gió nổi dậy

Gió nổi dậy, còn được biết đến như gió Tín phong, đã từ xa xưa được sử dụng để cải thiện giao thương trên con đường tơ lụa trên biển. Với sự xuất hiện của những cơn gió này, các hoạt động kinh doanh và buôn bán trở nên suôn sẻ hơn và mang lại nhiều lợi nhuận.

Gió nổi dậy thổi từ các khu vực áp cao xuống các khu vực áp thấp tiếp cận xích đạo. Ở các khu vực tiếp cận xích đạo, các đợt gió nổi dậy từ hai nửa quả đất đối diện nhau tạo ra các dòng gió bốc lên cao (là lý do tại sao ở mặt đất, gió yên tĩnh hoặc yếu). Đây là vùng hội tụ liên chí tuyến.

Gió nổi dậy thường thổi gần như liên tục vào mùa hè ở Bắc bán cầu và không theo quy luật trong mùa đông. Ảnh hưởng của gió nổi dậy xảy ra ở giữa khu vực xích đạo và khu vực nhiệt đới, với vĩ độ từ 30º. Chúng là những cơn gió vừa phải, với tốc độ trung bình khoảng 20 km/h.

2. Nguồn gốc của gió nổi dậy

Ở khu vực xích đạo, sự gặp nhau của gió nổi dậy từ hai nửa quả đất đã tạo ra các dòng gió bốc lên cao. Đây là lý do khiến gió hoạt động yếu hơn ở mặt đất.

Thời gian gió Tín phong hoạt động mạnh là vào mùa hè. Khi đó, gió Tín phong thổi theo hướng Đông ở độ cao trên 2 km trên xích đạo. Ở độ cao hơn, có luồng gió “nổi dậy ngược” thổi về hướng Tây. Đây là kết quả của quy luật bảo toàn động lượng trong vận động quay.

Nguyên nhân của gió nổi dậy nằm ở sự nắng ấm các phần khác nhau của trái đất theo cách khác nhau. Quá trình hình thành gió nổi dậy có thể tóm tắt như sau:

Do tác động lớn hơn của tia nắng mặt trời khi áp dụng tổng thể, tức là theo chiều dọc, nên đường xích đạo của Trái đất nhận được nhiều nhiệt hơn, góp phần vào sự nóng lên toàn cầu. Với gió nổi dậy, khi nhiệt từ mặt trời chiếu vào đất liền và biển ở vùng xích đạo, nhiệt độ cuối cùng trở lại không khí bề mặt với lượng nhiệt lớn, do đó nó trở nên quá nóng. Không khí này mở rộng và mất mật độ khi nóng lên, trở nên nhẹ hơn và tăng lên.

Khi không khí nóng lên, không khí lạnh từ vùng nhiệt đới di chuyển vào. Trong khi đó, không khí nóng bồng lên gần xích đạo di chuyển theo vĩ độ 30º, bất kể ở nửa cầu nào.

Tại thời điểm này, hầu hết không khí đã nguội để rơi xuống bề mặt, tạo thành một vòng khép kín được gọi là vòng Hadley. Tuy nhiên, không phải tất cả không khí sẽ nguội trở lại. Một phần không khí được làm nóng lại và chảy về phía vòng Ferrel nằm giữa vĩ độ 30º và 60º, và tiếp tục di chuyển về phía hai cực.

Hiệu ứng Coriolis là nguyên nhân khiến các cơn gió này không thổi thẳng mà thổi xiên, và giải thích tại sao hai nửa quả đất được nhìn thấy khác nhau một phần.

3. Tính chất của gió nổi dậy

Gió Tín phong thổi từ biển vào đất và tạo ra những làn gió mát. Nhưng khi đi vào đất liền, nó làm cho các vùng ven biển trở nên lạnh ẩm và có mưa phùn.

Do tác động của hiệu ứng Coriolis, ở bán cầu Nam, gió Tín phong thổi theo hướng Đông Nam và Tây Bắc. Trong khi ở bán cầu Bắc, gió Tín phong thổi theo hướng Đông Bắc và Tây Nam.

Gió mùa hạ:

– Có tính chất nóng ẩm và gây mưa nhiều.

– Nguồn gốc: Bắt nguồn từ khu vực áp thấp Ấn Độ – Myanma hút gió từ Bắc Ấn Độ Dương qua vịnh Bengal vào nước ta.

– Hướng gió: Tây Nam.

– Thời gian hoạt động: Từ tháng 5 đến tháng 10.

Gió mùa đông:

– Xuất phát từ áp cao Siberia thổi về áp thấp xích đạo theo hướng Đông Bắc, có tính chất lạnh và khô.

– Thời gian hoạt động: Từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau.

– Phạm vi hoạt động: Từ vĩ tuyến 60ºB trở ra Bắc.

4. Phạm vi hoạt động

Gió Tín phong hoạt động trong phạm vi từ vĩ độ 30⁰B đến vĩ độ 30⁰N gần xích đạo.

Nguyên nhân của điều này là chênh lệch áp suất giữa vùng áp thấp xích đạo và hai vùng áp cao ở vĩ độ 30⁰B và 30⁰N. Sự chuyển động không khí từ hai vùng áp cao đến vùng áp thấp tạo ra các cơn gió Tín phong.

5. Các câu hỏi phổ biến

Câu 1: So sánh giữa các loại gió: gió tây ôn đới, gió nổi dậy, gió mùa và gió địa phương

Trả lời:

– Gió Tây Ôn Đới:

+ Thổi từ khu vực áp cao cận nhiệt đới đến khu vực áp thấp ôn đới.

+ Thời gian hoạt động: Quanh năm.

+ Hướng chủ yếu: Hướng tây (Tây Nam ở bán cầu Bắc, Tây Bắc ở bán cầu Nam).

+ Tính chất: Ẩm, gây mưa nhiều, chủ yếu mưa bụi, mưa phùn.

– Gió nổi dậy:

+ Thổi từ khu vực áp cao cận chí tuyến đến khu vực áp thấp xích đạo.

+ Thời gian hoạt động: Quanh năm.

+ Hướng: Đông Bắc ở bán cầu Bắc, Đông Nam ở bán cầu Nam.

+ Tính chất: Khô, ít mưa.

– Gió mùa:

+ Là loại gió thổi theo mùa, hướng gió ở hai mùa có chiều ngược với nhau.

+ Nguyên nhân: Do sự chênh lệch nhiệt độ và áp suất giữa lục địa và đại dương theo mùa, giữa Bắc bán cầu và Nam bán cầu.

+ Vùng có gió mùa: Thường xuất hiện ở đới nóng tại Nam Á, Đông Nam Á, Đông Phi, Đông Bắc Ôxtrâylia; một số nơi thuộc vĩ độ trung bình như đông Trung Quốc, đông Nam Liên Bang Nga, đông nam Hoa Kì.

– Gió địa phương:

+ Gió biển, gió đất: Là loại gió hình thành ở ven biển và thay đổi hướng theo buổi ngày và đêm. Ban ngày, gió từ biển thổi vào đất liền, ban đêm, gió từ đất liền thổi ra biển do sự khác biệt về hấp thụ nhiệt của đất liền và biển (hoặc đại dương). Tính chất gió biển ẩm mát, gió đất khô.

+ Gió fơn: Là loại gió biến dạng khi vượt qua núi trở nên khô hạn và nóng nực.

Câu 2: Tại sao gió nổi dậy (Tín phong) ở bán cầu Bắc thổi từ vùng áp cao cận chí tuyến về áp thấp xích đạo không theo hướng bắc – nam mà lại theo hướng đông bắc?

Trả lời:

Điều này xảy ra vì hiệu ứng Coriolis, khiến cho gió nổi dậy không thổi thẳng mà thổi xiên. Hiệu ứng Coriolis cũng giải thích vì sao chúng ta cảm nhận rằng hai nửa quả đất bị đảo ngược một phần. Đây là một yếu tố tự nhiên thần kỳ của việc thưởng thức gió nổi dậy!

Bài viết đã được chỉnh sửa bởi HEFC.