Phế quản: cấu tạo, chức năng và cách bảo vệ sức khỏe

Hệ thống hô hấp là một phần quan trọng trong sự tồn tại của con người, đảm nhận chức năng trao đổi khí để duy trì sự sống của tất cả các tế bào trong cơ thể. Phế quản là một thành phần quan trọng của hệ thống hô hấp. Vậy phế quản là gì? Nó nằm ở đâu? Cấu trúc và chức năng của phế quản ra sao? Bác sĩ Nguyễn Thanh Xuân sẽ giải đáp những câu hỏi này trong bài viết dưới đây.

Vị trí của phế quản

Hệ hô hấp của con người bao gồm hệ hô hấp trên và hệ hô hấp dưới. Hệ hô hấp trên gồm mũi, hầu, họng, xoang, và thanh quản, với nhiệm vụ lấy không khí, lọc không khí trước khi đưa vào hệ hô hấp dưới. Hệ hô hấp dưới bao gồm khí quản, phế quản, phế nang, màng phổi, và phổi, với nhiệm vụ dẫn khí, lọc khí và trao đổi khí.

Minh họa đường hô hấp trên và dưới của cơ thể

Như vậy, phế quản là một ống dẫn khí thuộc hệ hô hấp dưới. Nó nối tiếp khí quản, nằm ở ngang mức đốt sống ngực 4,5. Từ vị trí này, phế quản chia thành phế quản gốc phải và phế quản gốc trái, sau đó đi vào hai lá phổi qua một vị trí gọi là “rốn phổi”. Vị trí khí quản chia thành phế quản có tên là “ngã ba khí phế quản”.

Sau khi đi vào phổi, phế quản chính tiếp tục chia thành các nhánh nhỏ hơn. Sự phân chia cây phế quản cũng là cơ sở để phân chia các thùy của phổi.

Xem thêm: Những điều cần lưu ý về bệnh viêm phế quản cấp

Cấu trúc hệ thống phế quản

Cấu trúc chung

Như đã đề cập, phế quản được chia thành phế quản chính phải và phế quản chính trái. Hai phế quản chính tạo với nhau một góc 700. Phế quản gốc phải: dài khoảng 10-14 mm, đường kính khoảng 12-16 mm, số vòng sụn là 6-8. Phế quản gốc trái: dài khoảng 50-70 mm, đường kính khoảng 10-14 mm, số vòng sụn là 12-14. Phế quản chính phải thường to, ngắn hơn, và dốc hơn, do đó thường xảy ra hiện tượng dị vật lọt vào phổi phải.

Toàn bộ phế quản chính và sự phân chia của chúng tạo thành cây phế quản. Cây phế quản có thể được hình dung ngắn gọn như sau:

Mỗi phế quản chính chia thành các phế quản thùy.
Mỗi phế quản thùy dẫn khí cho một thùy phổi và chia thành các phế quản phân thùy dẫn khí cho một phân thùy phổi.
Mỗi phế quản phân thùy chia thành các phế quản hạ phân thùy.
Các phế quản hạ phân thùy cũng chia nhiều lần nữa, cho đến khi thành tiểu phế quản, tiểu phế quản tận cùng, tiểu phế quản hô hấp, ống phế nang, túi phế nang, và phế nang. Tiểu thùy phổi là một đơn vị cơ bản của phổi. Nó bao gồm các tiểu phế quản hô hấp dẫn khí vào ống phế nang, sau đó vào túi phế nang và cuối cùng là phế nang. Mặt phế nang có mạch máu phổi để trao đổi khí giữa máu và không khí.

Minh họa sự phân chia của phế quản cho đến tận phế nang

Cụ thể cây phế quản mỗi bên trái, phải như sau:

Phế quản chính P
(Chia làm 3 phế quản thùy: trên, giữa, dưới)

Phế quản chính T
(Chia làm 2 phế quản thùy: trên, dưới)

Phế quản thùy trên:
- Dài khoảng 1 cm, tách vuông góc với phế quản gốc, chia thành 3 phế quản phân thùy:
  - Phế quản phân thùy đỉnh.
  - Phế quản phân thùy sau.
  - Phế quản phân thùy trước.
Phế quản thùy giữa:
- Dài khoảng 2 cm, chia thành 2 phế quản phân thùy.
  - Phế quản phân thùy bên.
  - Phế quản phân thùy giữa.
Phế quản thùy dưới:
- Chia thành 5 phế quản phân thùy:
  - Phế quản phân thùy trên.
  - Phế quản phân thùy đáy giữa.
  - Phế quản phân thùy đáy trước.
  - Phế quản phân thùy đáy bên.
  - Phế quản phân thùy đáy sau.

Phế quản chính P
(Chia làm 2 phế quản thùy: trên, dưới)

Phế quản chính T
(Chia thành 5 phế quản thùy)

Phế quản thùy trên:
- Dài khoảng 1.5-2 cm, chia thành 2 nhánh:
  - Nhánh trên: đi vào thùy đỉnh phổi trái và chia thành:
    - Phế quản phân thùy đỉnh sau.
    - Phế quản phân thùy trước.
  - Nhánh dưới: đi vào thùy lưỡi phổi trái:
    - Phế quản phân thùy lưỡi trên.
    - Phế quản phân thùy lưỡi dưới.
Phế quản thùy dưới:
- Chia thành 5 phế quản phân thùy:
  - Phế quản phân thùy trên.
  - Phế quản phân thùy đáy giữa.
  - Phế quản phân thùy đáy trước.
  - Phế quản phân thùy đáy bên.
  - Phế quản phân thùy đáy sau.

Minh họa cây phế quản của con người

Cấu tạo mô học của hệ thống phế quản

Hệ thống phế quản ở con người có cấu trúc như một hình lăng trụ. Mặc dù không hoàn toàn giống nhau trong suốt chiều dài của cây phế quản, nhưng nhìn chung, hệ thống cây phế quản có bốn lớp từ trong ra ngoài, bao gồm niêm mạc, lớp đệm, lớp cơ trơn, và lớp sụn sợi.

Lớp niêm mạc

Lớp niêm mạc lót mặt trong của phế quản, là lớp tế bào trụ giả tầng có lông chuyển và các tuyến khí quản. Khi không khí đi qua phế quản, các lông chuyển này giữ lại bụi, vi khuẩn, và virus gây bệnh, và đẩy chúng ra ngoài thông qua phản xạ ho.

Lớp đệm

Đây là một lớp mô liên kết thưa.

Lớp cơ trơn

Còn được gọi là cơ Reissessen. Các cơ này có thể co giãn dưới tác dụng của hệ thần kinh tự động để điều chỉnh khẩu kính đường dẫn khí và điều hòa lượng không khí đi vào phổi. Thần kinh giao cảm làm giãn cơ, trong khi thần kinh phó giao cảm làm co cơ. Khi cơ trơn co lại, có thể gây khó thở, đặc biệt là ở trường hợp bị hen suyễn.

Minh họa sự co thắt của cơ trơn đường thở

Lớp sụn sợi

Đóng vai trò trong việc tạo nên hình dạng ổn định cho phế quản và giúp dẫn khí hiệu quả. Tuy nhiên, lớp sụn sợi không còn hiện diện ở tiểu phế quản hô hấp.

Chức năng của phế quản

Phế quản có hai chức năng chính là dẫn khí và bảo vệ phổi, và chúng được điều hòa bởi hệ thần kinh thực vật.

Vai trò dẫn khí

Phế quản là ống dẫn khí từ bên ngoài cơ thể qua đường hô hấp trên để vào hai phổi. Sau khi có sự vận động của các cơ hô hấp, áp suất âm được tạo ra trong phế nang, làm khí đi vào phổi thông qua đường dẫn khí. Đường dẫn khí của phế quản làm thông phế nang với bên ngoài. Nhưng phế quản không chỉ là một ống dẫn khí đơn thuần, nó còn có nhiều chức năng quan trọng khác để bảo vệ sự hô hấp.

Đường dẫn khí chịu ảnh hưởng của Epinephrine và Norepinephrine lưu hành trong máu. Chúng được tiết ra mỗi khi hệ thần kinh giao cảm kích thích tuyến thượng thận. Cả hai chất này, đặc biệt là Epinephrine, tác động lên thụ thể β2, gây ra hiện tượng giãn phế quản. Trong khi đó, chất Acetylcholine, khi bị kích thích bởi hệ thần kinh phó giao cảm, làm co thắt tiểu phế quản ở mức độ nhẹ, gây tình trạng như hen phế quản.

Vai trò bảo vệ phổi

Ngăn cản vật lạ vào đường hô hấp

Nhờ cấu trúc biểu mô trụ trên và các lông chuyển, phế quản dễ dàng giữ lại các chất có hại trước khi chúng vào phế nang và đẩy chúng ra ngoài.

Chất tiết của phế quản chứa immunoglobulin và các chất khác có tác dụng chống nhiễm khuẩn và giữ cho niêm mạc khỏe mạnh.

Làm ẩm không khí

Khí được làm ẩm để khí vào phổi được bão hòa hơi nước.

Điều chỉnh nhiệt độ khí hít vào

Dù nhiệt độ không khí rất cao hoặc thấp, khi nó vào phế nang, nhiệt độ gần bằng nhiệt độ cơ thể. Nhờ đó, việc làm ẩm và điều chỉnh nhiệt độ bảo vệ phế nang.

Chức năng phát âm

Phế quản cũng góp phần vào chức năng phát âm của thanh quản. Luồng khí đi lên từ phổi qua phế quản, khí quản đến thanh môn làm cho hai dây thanh rung và tạo ra âm thanh.

Những lưu ý để bảo vệ sức khỏe đường hô hấp

Phế quản và hệ hô hấp nói chung có thể coi là nguồn sống của toàn bộ tế bào trong cơ thể. Bệnh lý liên quan đến hệ hô hấp rất phổ biến và có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi. Vì vậy, việc phòng ngừa bệnh hơn là điều trị là rất quan trọng. Để tránh các bệnh lý liên quan đến phế quản và hệ hô hấp, bạn có thể chú ý những vấn đề sau:

Giữ môi trường sạch sẽ

Giữ môi trường không khí trong nhà và nơi làm việc sạch sẽ, thoáng mát. Sử dụng ánh sáng mặt trời để khử trùng môi trường không khí. Thường xuyên vệ sinh nhà cửa và thay chăn nệm sạch sẽ.

Thói quen sinh hoạt lành mạnh

Tập thể dục đều đặn, phù hợp với sức khỏe. Trong mùa đông, không nên tập quá sớm (trước 5 giờ sáng) và quá muộn (sau 21 giờ). Lưu ý giữ ấm cơ thể vào mùa đông.
Đảm bảo chế độ dinh dưỡng đủ năng lượng, cân đối để tăng cường sức mạnh cho hệ thống miễn dịch. Tăng cường ăn rau xanh và trái cây tươi để bổ sung vitamin cho cơ thể.
Uống đủ nước hàng ngày để tránh làm khô đường hô hấp. Điều này sẽ tối ưu cho chức năng bảo vệ đường hô hấp.
Tránh hút thuốc lá, thuốc lào, xì gà.
Tránh các thực phẩm gây dị ứng. Đối với những người dị ứng với phấn hoa, lông chó mèo, mạt bụi nhà, hạn chế tiếp xúc với các tác nhân này. Hạn chế tiếp xúc với khói bụi và khói thuốc lá.

Xem thêm: Những dấu hiệu ung thư thực quản mà bạn nên biết

Duy trì thói quen tập thể dục để tăng cường sức khỏe

Xây dựng ý thức bảo vệ sức khỏe

Tiêm vắc xin phòng các bệnh đường hô hấp như cúm, phế cầu, đặc biệt là đối với những đối tượng nhạy cảm như trẻ em, người cao tuổi, và những người có nhiều bệnh nền.
Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt xì bằng khăn vải hoặc khăn giấy.
Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng.
Nếu có dấu hiệu mắc bệnh hô hấp, hãy đi khám chuyên khoa hô hấp để có chỉ định điều trị cụ thể.
Những người có các bệnh lý mạn tính như hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), cần tuân thủ dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, để tránh những cơn khởi phát cấp tính của bệnh.
Khi ra ngoài, hãy đeo khẩu trang để tránh các tác nhân gây bệnh. Bạn cũng cần tự cách ly với những người đang mắc bệnh đường hô hấp.

Như vậy, chúng ta đã tìm hiểu về cấu tạo và chức năng quan trọng của phế quản đối với cơ thể của chúng ta. Rõ ràng, phế quản và hệ thống hô hấp đóng vai trò thiết yếu trong sự tồn tại của con người. Vì vậy, hãy cố gắng duy trì những thói quen tốt để bảo vệ đường hô hấp và sức khỏe của chúng ta.

Được chỉnh sửa bởi HEFC